Bezprawne rozpowszechnianie oraz korzystanie z utworów innych autorów to ogromny problem ostatnich lat. Każdy twórca chroniony jest jednak przez ustawodawstwo. Liczne akty i rozporządzenia gwarantują pisarzom, muzykom, aktorom i innym artystom szereg kluczowych uprawnień. Dowiedz się, w jakich sytuacjach przysługuje ochrona i poznaj rodzaje praw autorskich.
Komu przysługuje prawo autorskie?
Większość obowiązujących w Polsce przepisów dotyczących utworów oraz sposobów ochrony ich twórców zostało zawarte w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Według znajdujących się w poszczególnych artykułach zapisów autorem może zostać każda osoba fizyczna lub prawna oraz jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną. Przysługujące pomysłodawcy uprawnienia zaczynają obowiązywać w momencie ustalenia dzieła, a są przyznawane automatycznie i bez żadnych formalności.
Uprawnienia przysługujące twórcy możemy podzielić na:
• Autorskie prawo osobiste – nieograniczone w czasie przywileje, których nie można w żaden sposób przenieść na inną osobę, obejmują m.in. prawo do autorstwa utworu, do podpisania dzieła własnym imieniem, nazwiskiem lub pseudonimem oraz nadzoru nad korzystaniem z wytworu.
• Autorskie prawo majątkowe – mają zbywalny charakter, więc twórca może przenieść je na inną osobę. Ochrona majątkowych przywilejów obowiązuje 70 lat od śmierci autora dzieła. Prawa autorskie majątkowe to m.in. prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu czy możliwość żądania zapłaty za jego bezprawne wykorzystanie.
Jakie utwory chroni prawo autorskie?
Wiemy już, kto jest podmiotem prawa autorskiego, ale co jest właściwie jego przedmiotem? Każdy radca prawny wskaże utwór jako podstawę skorzystania z przysługujących twórcy uprawnień. Ustawa za dzieło uznaje każdy przejaw twórczej działalności o indywidualnym charakterze, który został ustalony w dowolnej postaci. Może więc nim być zarówno zdjęcie zrobione przez fotografa podczas sesji zdjęciowej, jak i artykuł udostępniony na stronie internetowej.
Wpływu na objęcie wytworu przepisami nie ma ani sposób wyrażenia, ani jego wartość. Oznacza to, że dzieło nie musi mieć ostatecznej formy oraz może zostać stworzone zarówno w celach artystycznych, jak i praktycznych. Ochrona zostaje nadana w momencie ustalenia, czyli przybrania postaci osobistej działalności twórczej posiadającej takie cechy jak: inwencja, oryginalność czy samodzielność. Może być również wynikiem współpracy wielu osób – mamy wtedy do czynienia ze współautorstwem. W takich sytuacjach wielkość udziałów zależy od wniesionego wkładu.
W ustawie istnieje jednak poza ogólną definicją, również specjalny katalog dzieł. Należą do niego objęte ochroną utwory:
• plastyczne;
• fotograficzne;
• wyrażone symbolami matematycznymi, słowem czy znakami graficznymi dzieła publicystyczne, literackie, kartograficzne, naukowe czy programy komputerowe;
• lutnicze;
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, pantomimiczne i choreograficzne;
• wzornictwa przemysłowego;
• architektoniczne, urbanistyczne i architektoniczno-urbanistyczne;
• muzyczne i słowno-muzyczne;
• audiowizualne (w tym na przykład filmowe).
Na podstawie przywołanej definicji oraz wskazanego wyżej otwartego wyliczenia możemy również wskazać, co dziełem według prawa nie jest. Ochronie prawa autorskiego nie podlegają te formy działalności twórczej, które nie posiadają indywidualnego charakteru czy takie, których nie ustalono w cyfrowej lub materialnej postaci. Podobne postępowanie obejmuje utwory znajdujące się w domenie publicznej. Są to wytwory, z których można korzystać w dowolny sposób, ponieważ od śmierci ich twórcy lub od momentu rozpowszechnienia minęło już 70 lat.
Poza tym prawo autorskie nie obejmuje: normatywnych aktów i ich urzędowych projektów; materiałów, znaków, symboli i dokumentów urzędowych; matematycznych koncepcji i idei; metod i zasad działania; opublikowanych opisów ochronnych i patentowych; niemających cech utworu prostych informacji prasowych oraz postaci scenicznych i kabaretowych.
Jeśli jesteś twórcą lub korzystasz z dzieł innych autorów, to wiesz już jakie przepisy i obowiązki warunkują Twoje postępowanie. Sprawdź również najważniejsze prawa konsumenta.